قومی که دور انداخته نشد

مقدمه

"و اما در خصوص اسماعیل، تو را اجابت کردم: اینک او را برکت داده، بارور خواهم ساخت و او را بسیار بسیار کثیر خواهم گردانید. او پدر دوازده رهبر خواهد بود، و قومی بزرگ از وی پدید خواهم آورد. اما عهد خویش را با اسحاق استوار خواهم ساخت، که سارا او را سال دیگر در همین وقت برای تو خواهد زاد."

– پیدایش 17: 20-21

اما خدا به ابراهیم گفت نگران نباشد، زیرا اسماعیل پدر قومی بزرگ خواهد شد.

و خدا بوسیلۀ اسحاق، وعدۀ خود برای برکت همۀ قومها را به انجام خواهد رساند.

– امید، فصل 5

مشاهده و بررسی

در درس قبل دیدیم که چگونه سارا تلاش کرد تا وعدۀ خدا در مورد یک فرزند پسر را با دادن کنیز خود، هاجر، به ابراهیم عملی سازد. و در کنار اینکه اسماعیل و اسحق هر کدام به ترتیب پدر تمامی اعراب و قوم اسرائیل شدند، به این نکته نیز توجه کردیم که عواقب مصیبت­باری که از این عمل سارا ناشی شده، تا به امروز ادامه دارد. درحالیکه که معمولأ این داستان در حد یک درس اخلاقی ساده کاهش پیدا کرده، بهتر است با نگرش یک بعدی خود و در نظر گرفتن هاجر و اسماعیل به عنوان شخصیتهای "دور انداختنی"، یا کسانی که وجودشان فقط به این دلیل لازم است که ما یک درس اخلاقی بیاموزیم، از خدا جلو نزنیم وگرنه نتایج آن ویرانگر می­شود.

اما همانطور که در درش پیش دیدیم، ماجرا به این سادگیها هم نبود. خدای همۀ رحمتها همواره چیزی بسیار فراتر از آنچه ما بتوانیم درک کنیم، در نظر دارد. براساس روایت کتاب­مقدس (پیدایش 16: 4-8)، هنوز وقت زیادی از بدنیا آمدن اسماعیل توسط هاجر نگذشته بود که سارا شروع به ابراز انزجار و بدرفتاری با او کرد. هاجر از نزد سارا به بیابان گریخت، و "فرشتۀ خداوند" (که به نظر برخی مظهری از خود خداوند بود) در آنجا از اودیدار کرد و با ذکر نامش به صحبت با او پرداخت. هاجر اولین شخصی است که کتاب­مقدس برخوردش با "فرشتۀ خداوند" را ثبت کرده، و این نخستین بار در روایت مزبور است که هاجر را کسی به نام صدا می­زند. تا اینجا هیچگونه اشاره­ای نشده که ابراهیم یا سارا، هاجر را به اسم بخوانند یا با او صحبت کنند. اشارۀ آنها به او: "کنیز تو" و "کنیز من" بوده است.¹ در نظر خدا، هاجر شخصیتی با ارزش واقعی است که به صورت او آفریده شده است!

سپس فرشتۀ خداوند به هاجر می­گوید که به نزد سارا بازگردد و زیر دست او فروتن باشد. اما وعدۀ بزرگی نیز به هاجر و پسرش داد. اینکه از نسل اسماعیل قومی بزرگ و بی­شمار پدید خواهد آمد.² فرشته به هاجر نگفت که زندگی راحتی در پیش خواهد داشت، اما گفت که خدا فریاد مظلومیت او را شنیده است. خدای تمامی جهان هستی شخصیت او را بازمی­شناسد و وضعیتش را می­داند. آنگاه هاجر خدا را "اِل رویی" یعنی "خدایی که می­بیند" می­خواند.³ هاجر اولین کسی است که در کتاب­مقدس نامی به خدا می­دهد و خدا را با اطاعت خود مکرم می­دارد.

البته در داستان که جلوتر می­رویم، می­بینیم که سارا در 90 سالگی اسحاق را بدنیا می­آورد. و از پیدایش 17: 19، مشاهده می­کنیم که اسحاق در واقع همان کسی است که خدا وعدۀ پرشکوه خود را برای برکت تمامی قومها، بوسیلۀ او تحقق خواهد بخشید. سرانجام، متوجه می­شویم که رهانندۀ موعود نیز از نسل اسحاق خواهد بود و وسیلۀ این برکت خواهد شد.

تولد معجزه­آسای اسحاق و وعدۀ برکت بواسطۀ او، موضوعی است که اکثر اوقات به درستی به این داستان ربط داده می­شود. اما، نباید نقشۀ فرعی را از نظر دور بداریم چون این طرح به زندگی بسیاری از ما مربوط است. از نظر خدا هیچ شخصی دورانداختنی نیست! هرچند سارا نهایتأ خواهان بیرون راندن هاجر و اسماعیل از کنار خود می­شود، اما می­بینیم که هاجریان جهان در وعدۀ خدا جایی برای خود خواهند داشت. و همچنانکه داستان خدا به پیش می­رود، هنگامی که رهانندۀ موعود خدا به جهان آمد، نزد مظلومان و ستم­دیدگان ...کسانی که ظاهرأ در نقشۀ فرعی گُم شده بودند...یعنی نزد هاجریان این جهان آمد.

پرسش و تأمل

• توجه خدا به هاجر از نظر شما چه معنایی دارد؟ در این داستان، شما خود را با کدام شخصیت نزدیکتر می­بینید؟ چرا؟
• اگر این داستان مصیبت­بار در جامعۀ شما اتفاق می­افتاد، فکر می­کنید نگاه مردم به ابراهیم، سارا، هاجر، اسماعیل، و اسحاق چگونه بود؟ کدامیک از آنها قربانی قلمداد می­شد؟ کدامیک لایق احترام بیشتر محسوب می­گردید؟

تصمیم­گیری و عمل

وقتی با وضعیت بحرانی و قطبی شده­ای مانند کشمکش میان اعراب و اسرائیل روبرو می­شوید،⁴ راه ساده­تر این است که هر طرف را در یک قالب بریزید و طرفدار یکی از آنها شوید. اما دربرابر این وسوسه مقاومت کنید. خدا هر شخص را به طور جداگانه مورد نظر قرار می­دهد. و تا به اینجا در مطالعاتمان آموخته­ایم که همۀ ما باید بر یک مبنا، یعنی با ایمان فروتنانه به راهکار خدا برای گناه به حضور خدا برویم.

خصومت پیچیده و عمیقی که کشمکش میان اعراب و اسرائیل درجریان است، شاید به نظر نومید کننده بیاید. ولی روزی خواهد رسید که خدا بوسیلۀ رهانندۀ موعود، همۀ مسائل را حل و فصل خواهد کرد. براساس داستان خدا، او صلحی پایدار به ارمغان خواهد آورد که برای انسان غیرقابل دستیابی است. در آن زمان فر و شکوه او تجلیل خواهد شد!

اگر در وضعیتی قرار دارید که احساس می­کنید تبدیل به یک شخص "دورانداختنی" از نظر دیگران شده­اید، بر این موضوع تأمل کنید. شاید درست مثل هاجر، یکنفر با شما هم رفتاری تند و خشن داشته است، ولی هیچکس نمی­تواند شما را از ارتباط شخصی با خدا محروم کند. این ارتباط فقط و فقط به شما تعلق دارد!

انجیل مقدس

For Further Study

• El Roi – God Who Sees. Precept–Austin Website. (http://www.preceptaustin.org/el_roi_-_god_who_sees.htm). Retrieved October 10, 2006. Studies on the names of God can be accessed on this site.

Footnotes

¹Genesis 16: 2,5, 6
²Genesis 16:10
³Genesis 16:13
⁴For more information on the Israeli–Arab conflict, the following link may prove to be helpful: http://en.wikipedia.org/wiki/Arab–Israeli_conflict. Retrieved October 10, 2006.